Helena Ýr Jónsdóttir er tuttugu og þriggja ára gömul, búsett í Grafarvoginum þar sem hún starfar sem leiðbeinandi á leikskóla. Í dag er Helena í veikindaleyfi því hún glímir við alvarlegan kvíða sem hamlar henni mikið í daglegu lífi. Helena segir kvíðann hafa byrjað um fimm ára aldur en að greining hafi legið fyrir þegar hún var orðin sjö ára gömul.
„Ég man bara eftir sjálfri mér með kvíða. Þegar hann byrjaði byggðist hann á því að ég var hrædd við uppköst. Fyrstu kvíðaköstin mín komu þegar við vorum nýflutt í nýja íbúð, mamma var nýbúin að eignast litla bróður minn og fékk fæðingarþunglyndi. Þá var ég rosalega háð henni og þurfti alltaf að vita hvar hún var og hvenær hún myndi koma heim. Ég hringdi í hana allavega tíu sinnum á dag bara til þess að heyra í henni og til þess að fá að vita hvar hún var. Af þessum ástæðum var mjög erfitt fyrir mig þegar ég þurfti að fara í pössun og ég var með mikinn aðskilnaðarkvíða,“ segir Helena Ýr Jónsdóttir í viðtali við blaðakonu.
Um leið og bera fór á einkennum kvíða hjá Helenu fóru móðir hennar og faðir með hana til barnageðlæknis þar sem sett var í gang ferli til þess að hjálpa henni. Á einum tímapunkti var kvíði Helenu það slæmur að leita þurfti með hana á BUGL þar sem kvíði hennar hafði þau áhrif á hana að hún hræddist að borða vegna mögulegra uppkasta ásamt því að hún glímdi við alvarlega sýklafælni.
„Að vera með kvíða sem barn var hræðilegt. Ég átti erfitt með að vera annars staðar en heima hjá mér, þegar ég var ung gat ég aldrei gist hjá vinkonum mínum. Ég fór ekki með bekknum mínum í nein ferðalög út af kvíða og ég reyndi að ljúga að krökkunum að ég þyrfti að fara til útlanda á þeim tíma sem ferðalögin voru eða þá að mamma og pabbi hefðu bannað mér að fara. Þegar ég var í grunnskóla þurfti ég að fara reglulega niður til ritarans bara til þess að geta fengið að hringja í mömmu svo ég gæti vitað var hún var og hvenær hún kæmi heim.“
Þegar Helena var um tíu ára gömul fór hún með vinkonu sinni í bíó eins og gengur og gerist með krakka á þeim aldri. Sú bíóferð átti eftir að hafa mikil áhrif á framtíð Helenu.
„Eftir bíóferðina kastaði ég upp fyrir utan bíóið og síðan þá hef ég ekki þorað að fara í bíó né á neina almenningsstaði. Ég hef alltaf átt erfitt með að fara í Kringluna og Smáralindina síðan ég man eftir mér. Þegar ég byrjaði að fá kvíða var hann rosalega slæmur og var það mjög lengi. Grunnskólinn var virkilega slæmt tímabil en besta tímabilið mitt var þegar ég var að klára 10. bekk og fór í framhaldsskóla á árunum 2011–2014.“
Helena segir að unglingsár hennar hafi verið misjöfn og að hún hafi átt erfitt með að sinna félagslífinu vel.
„Vegna kvíðans tíndust vinirnir í burtu. Ég hef slitið mig frá mörgum vinkonum út af kvíða. Skóli hefur alltaf verið mjög erfiður fyrir mig og ég hef ekki með tölu á því hversu oft ég hef hætt í framhaldsskóla út af kvíða og ég hef ekki ennþá klárað neitt nám vegna hans. Ég finn fyrir meiri pressu eftir því sem ég eldist vegna kvíða, vinnu og náms. Eftir að ég varð eldri fannst mér ég eiga að vera hætt með kvíðann. Að þegar maður sé kominn á þrítugsaldurinn eigi maður að vera með allt á hreinu. Búin að finna framtíðarvinnuna og að minnsta kosti komin með framhaldsskólagráðu.“
Helena upplifði mikla skömm vegna kvíðans og fannst hún alltaf vera ein að takast á við þetta vandamál.
„Ég sá aldrei neinn fá kvíðakast á almannafæri þannig að mér fannst ég vera ein í heiminum sem var með svona slæman kvíða. Ég skammaðist mín ef ég sýndi að ég væri að fá kvíðakast fyrir framan fólk og eftir því sem ég verð eldri þá finnst mér vera meira tabú að vera með svona slæman kvíða sem stjórnar lífinu. Mér líður eins og ég eigi að vera með allt á hreinu, vera í hundrað prósent starfi og vera „fullorðins.“ Í dag er ég í sálfræðimeðferð, geðlæknismeðferð og lyfjameðferð. Einnig er samband mitt og móður minnar mjög gott og hún skilur veikindi mín.“
Kvíðinn hamlar lífi Helenar gífurlega og suma daga kemst hún einfaldlega ekki út úr húsi til þess að sinna einföldustu verkefnum.
„Ég er með víðáttufælnikvíða, ég fæ ofsakvíðaköst og er svo líka með þennan „venjulega“ kvíða gagnvart hlutum sem aðrir hugsa ekki einu sinni um. Eins og til dæmis það að keyra inn í annað hverfi, keyra á Miklubrautinni og bara það að keyra langt frá húsinu mínu. Í hvert skipti sem ég fer út úr húsinu mínu fæ ég „Fight or Flight“-hugsun. Ég þarf að komast út úr aðstæðum sem eru ekki einu sinni ógnvekjandi og ég þarf að komast út úr þeim NÚNA STRAX. Þótt ég sé kannski bara um þrjár mínútur frá húsinu þá þarf ég að komast heim á þessari sekúndu. Þetta hamlar mér rosalega í daglegu lífi og suma daga fer ég ekki út úr húsi af kvíða. Aðra daga kemst ég kannski í búðina en það tekur nokkrar tilraunir. Ég hef þurft að hætta í bæði vinnu og námi vegna kvíðans.“
Helena hefur gengið í gegnum ýmislegt til þess að reyna að vinna bug á kvíðanum. Hefur hún meðal annars farið í HAM-meðferð, sálfræðiviðtöl ásamt fleiri úrræðum, sem ekki hafa dugað.
„Þegar ég var yngri dugði fyrir mig að fara í sálfræðimeðferð og lyfjameðferð en eins og staðan er í dag þá þarf ég aðeins meira og þess vegna varð ég að fara í veikindaleyfi til þess að huga að sjúkdómnum mínum hundrað prósent. Ég var í yndislegri vinnu með góðu fólki en stundum þarf maður að setja sjálfan sig í fyrsta sæti.“
Til þess að geta haldið ró sinni þarf Helena ávallt að hafa eitthvað fyrir stafni. Ef hún verður eirðarlaus fara kvíðahugsanir hennar í gang og fer hún þá í ofsakvíðakast.
„Ég þarf alltaf að vera að gera eitthvað. Ég þarf alltaf að hafa sjónvarpið í gangi, vera í símanum og kannski líka tölvunni til þess að dreifa huganum. Ef ég er ekki að gera neitt og er ein með huganum mínum þá byrja ég að hugsa mikið um kvíðann og þá fæ ég ofsakvíðakast. Ofsakvíðaköstin mín upplifi ég eins og spark í magann, ég verð ótrúlega hrædd allt í einu og ég veit hreinlega ekki af hverju. Ég þarf að flýja í burtu en það er ekkert hægt að fara. Ég titra rosalega mikið og svitna. Þetta er ógeðslegasta tilfinning sem ég hef upplifað. Ég er hrædd um að ég sé að verða klikkuð og að ég muni aldrei losna við þessa tilfinningu.“
Helena lýsir kvíða sínum sem ákveðinni hræðslutilfinningu. Þegar hann byrjar fer hún að anda hraðar, fær fiðring í magann og byrjar að titra. Henni verður kalt en svitnar samt.
„Það eru til ótal margar tegundir af kvíða og hver og ein manneskja upplifir kvíða á sinn hátt. Í byrjun fær maður ónotatilfinningu og fer að upplifa sig í hættu. Byrjar að reyna að finna útgönguleiðir til þess að komast í burtu frá því sem er að gera mann kvíðinn. Börn sem eru með kvíða vita oft ekki að þau hafi hann, kvarta oft um magaverk og höfuðverk og vilja til dæmis ekki fara út.“
Helena segir kvíða ógeðslegt fyrirbæri sem margir glími við í dag. Segir hún umræðuna gagnvart kvíða enn vera svolítið tabú og að ekki margir ræði hann opinberlega.
„Ég hef núna verið að skrifa niður það sem ég er að upplifa og hugsa og deili því á bloggsíðu minni (kvidalena.wordpress.com), það hefur hjálpað mér rosalega mikið. Fyrsta færslan mín er mín besta útskýring á kvíðanum en ég kalla hann minn djöful. Einnig er ég með Snapchat (kvidalena) sem ég nota eins oft og ég mögulega get. Ég hef verið að fylgjast með opinberum snöppurum frá árinu 2014 og hafa þeir hjálpað mér mikið. Ég ákvað að opna snappið mitt bara fyrir mig en ég vona að ég geti kannski hjálpað einhverjum þarna úti sem er kannski alveg eins og ég. Sem glímir við kvíða eins og ég. Ég bjó það til vegna þess að ég fann engan snappara sem talar eingöngu um kvíða og hvernig það er að glíma við hann daglega. Ég reyni að sýna frá því þegar ég fer út úr húsi og þegar ég fæ kvíðaköst. Það hefur hjálpað mér rosalega mikið að snappa um þetta, fyrst var ég rosalega feimin en nú er ég orðin aðeins meira opin. Ég vona að því fleiri sem tala um kvíða, því minni verði fordómarnir.“
Persónulega finnur Helena fyrir miklum fordómum gagnvart veikindum sínum og vonar hún að með því að opna sig um þau geti hún opnað augu þeirra sem ekki glíma við kvíða og þeir hætti að dæma þessi veikindi. Vegna mikillar reynslu af kvíða lék blaðakonu forvitni á að vita hvaða ráð Helena myndi gefa þeim sem grunar að börnin sín eða þau sjálf séu að glíma við kvíða.
„Það sem ég myndi mæla með fyrir fólk með kvíða er að komast til geðlæknis eða sálfræðings. Geðlæknirinn getur hjálpað þér að finna réttu lyfin og vegna þess að það eru ekki allir með alveg eins kvíða þá getur sálfræðingur fundið út úr því hvað hentar best persónulega. Svo er alltaf hægt að fá hjálp frá geðdeild ef það á við. Maður á ekki að þurfa að skammast sín fyrir að þurfa að fá hjálp. Ef þú værir fótbrotin þá myndir þú fara til læknis til þess að fá hjálp og það sama á að gilda um kvíða.“
