Freknur eru skaðlausir litlir húðblettir sem innihalda meira af litarefni en húðin í kring. Melanin er litarefni sem ákveðnar húðfrumur (melanocytes) framleiða til að verja húðina gegn skaðlegum útfjólubláum geislum sólarinnar. Melanin endurkastar og/eða gleypir geislana. Ljóst fólk er í grunninn með minna melanin í húðinni en fólk sem er dökkt á hörund.
Melanin framleiðsla eykst þegar þegar sól skín á húðina. Hjá sumu fólki, einkum með ljósa húð, er ójafnvægi milli húðfruma í framleiðslu á melanin. Svo þegar sól skín á húðina framleiða sumar húðfrumanna meira af melanin en aðrar og í stað þess að fá jafnan brúnan lit myndast dekkri blettir eða freknur í þeim frumum sem eru með meira melanin.
Freknur eru yfirleitt ljósbrúnar,flatar, ekki upphleyptar,mjög litlar og stundum eru þær svo margar að þær renna saman í stærri skellur. Þær geta einnig tekið á sig rauðan,gulan,appelsínugulan eða svartan lit en þá eru þær allar eins hjá viðkomandi einstakling. Sumir hafa freknur allan ársins hring sem dökkna gjarnan á sumrin en algengt er að þær hverfi á veturna og komi svo fram í sólinni á sumrin.
Eins og áður sagði er það einkum fólk sem er mjög ljóst yfirlitum og/eða rauðhært sem er líkegast að fá freknur. Freknur ganga í erfðir og því meiri líkur á að börn foreldra með freknur fái freknur. Freknur koma yfirleitt fram á barnsaldri, jafnvel við eins árs aldur, og hverfa oft á fullorðinsárum.
Freknur eru alveg hættulausar og þróast ekki yfir í húðkrabbamein eins og fæðingablettir geta gert. Hins vegar eru freknur oft vísbending um að húð sé viðkvæmari fyrir sól og að brenna sem eykur hættu á húðkrabbemeini ef ekki er farið varlega í sólinni og notaðar góðar varnir.
Það er ekki til nein meðferð sem fjarlægir alveg freknur en sum ráð eru til að draga úr sýnileika þeirra.
• Forðast að vera með húðina bera í sólinni.
• Nota sterka sólarvörn
• Ýmis krem eru til sem lýsa upp freknur en fjarlægja ekki. Sterkari krem þarf húðlæknir að skrifa upp á.
• Laser geislameðferð getur lýst upp freknur
• Þar sem freknur eru alveg meinlausar og þykja oftast fallegt persónueinkenni er yfirleitt ástæðulaust að eiga við þær.
Höfundur greinar:
Guðrún Ólafsdóttir, hjúkrunarfræðingur
